Có lần Bill Gates, giám đốc công ty Microsoft, được hỏi thích đọc sách quản trị nào, ông trả lời ngay: “Dĩ nhiên là sách của Peter Drucker”. Peter Drucker qua đời ngày 11/11 vừa qua, vào lúc chỉ còn tám ngày nữa là tròn 96 tuổi. Ông đã ảnh hưởng đến nhiều thế hệ doanh nhân và nhà quản trị từ thập niên 1950 đến nay và từng được ví là cha đẻ của nghệ thuật quản trị kinh doanh. Cuộc đời của Peter Drucker gắn liền với sự biến đổi nhanh chóng của thế giới kinh doanh trong nửa cuối thế kỷ 20. Ông viết tổng cộng chừng 40 cuốn sách, cuốn cuối cùng sẽ xuất bản vào tháng 1 năm tới. Ông sinh năm 1909 tại Áo, lấy bằng tiến sĩ luật tại đại học Frankfurt năm 1931. Trong những năm sau đó, ông làm đủ nghề để chạy trốn Đức Quốc xã và cuối cùng định cư ở Mỹ. Hai cuốn sách đầu tiên của ông "Kết cuộc của con người kinh tế" (1939) và "Tương lai con người công nghiệp" (1942) chưa gây được tiếng vang nhiều nhưng tạo ra sự chú ý của công ty General Motors (GM), lúc đó là doanh nghiệp lớn nhất thế giới. Họ mời ông tiếp cận công ty, từ tổng giám đốc đến công nhân bình thường để viết về GM. Cuốn sách ông cho ra đời - “Khái niệm công ty” - đã nhanh chóng trở thành sách bán chạy nhất, không chỉ ở Mỹ mà còn ở Nhật và cho đến ngày nay vẫn còn được tái bản. Nó đã khởi đầu cho phong trào "phân cấp", “phân quyền”, ảnh hưởng đến cách tổ chức của hầu hết mọi doanh nghiệp phương Tây. 

   Trong cuốn này, lần đầu tiên Drucker đưa ra khái niệm "trao quyền" cho công nhân vì ông tin rằng công nhân là nguồn lực chứ không chỉ là chi phí. Ông là người kịch liệt phê phán quan niệm cho rằng công nhân chỉ là một con ốc trong dây chuyền sản xuất bởi ông khẳng định dây chuyền chỉ vận hành bằng tốc độ của người công nhân chậm nhất và sản xuất theo kiểu này không khuyến khích sự sáng tạo của công nhân. Đây cũng là lần đầu tiên ông nêu khái niệm "người công nhân tri thức" vì ông cho rằng thế giới đang dần dịch chuyển từ nền kinh tế hàng hoá sang nền kinh tế tri thức. Bây giờ những khái niệm này đã trở thành chuyện bình thường nhưng vào thời đó nền công nghiệp Mỹ đang chịu ảnh hưởng của tư tưởng sản xuất dây chuyền của Frederick Taylor, công nhân được xem như những con robots chỉ biết siết ốc. Trong cuốn Thực hành quản trị (1954), Drucker đã đưa ra cụm từ “quản trị theo mục tiêu” cho đến nay vẫn còn thời thượng. Ông cho rằng giới quản trị phải biết đặt ra những mục tiêu dài hạn rõ ràng và biết biến những mục tiêu này thành những yêu cầu ngắn hạn cụ thể cho giới quản trị trung gian thi hành. Giới phê bình cho rằng ông đã mâu thuẫn với chính quan niệm "trao quyền" nhưng với Drucker, nếu quá dựa vào việc phân cấp, sẽ không xác định được hướng đi cho doanh nghiệp; còn nếu quá nhấn mạnh đến kiểm tra, doanh nghiệp sẽ đánh mất tính sáng tạo. Vấn đề là làm sao xác định được mục tiêu dài hạn xong rồi trao quyền cho nhân viên tìm cách thực hiện các mục tiêu này. Cứ thế, từng cuốn sách và các bài viết, bài giảng của Peter Drucker ra đời, định hình nghệ thuật quản trị kinh doanh. Tom Peters, một nhà lý thuyết quản trị nổi tiếng khác, nói: ”Ông là nhà sáng tạo, là nhà phát minh quản trị hiện đại. 

   Trong đầu thập niên 1950, không ai có công cụ gì để cai quản các tổ chức rất phức tạp một cách khoa học. Drucker là người đầu tiên trao cho chúng ta cẩm nang để làm điều đó”. Trong bài báo viết về ông trên tờ BusinessWeek tuần rồi, tác giả John Byrne viết: "Những gì John Maynard Keynes đối với kinh tế học hay Edwards Deming đối với chất lượng cũng giống như Drucker đối với quản trị". Ông thường đi trước thời đại khoảng 20 năm. “Thật khó lòng nêu ra một khái niệm quản trị hiện đại đáng kể nào mà không do Drucker từng phát biểu trước tiên”, giáo sư James O'Toole nói. Ngoài những khái niệm được giới thiệu ở trên, Drucker còn là người đầu tiên, từ những năm 1950, cho rằng doanh nghiệp không chỉ là bộ máy kiếm tiền mà còn có trách nhiệm như một công dân trong xã hội, rằng “không có khách hàng thì không có doanh nghiệp” - một điều tưởng như sơ đẳng nhưng là nền tảng của khoa marketing hiện đại. Năm 1981, khi lên làm tổng giám đốc hãng GE, Jack Welch mời ông đến tư vấn chiến lược, ông chỉ đặt ra hai câu hỏi: “Nếu bây giờ anh chưa khởi nghiệp, liệu anh có nhảy vào lĩnh vực anh đang làm không?” và “Nếu câu trả lời là không, thì anh sẽ làm gì đây?”. Hai câu hỏi này đã giúp Welch định hình một chiến lược dẫn dắt GE thành doanh nghiệp thành công nhất nước Mỹ trong vòng 25 năm. Welch xác định mọi bộ phận của GE phải là số 1 hay số 2 trong lĩnh vực của nó còn nếu không, bộ phận đó sẽ được thay đổi, bán hoặc giải thể. Chính đó là cách làm việc của Drucker - nêu câu hỏi và người trong cuộc phải tự tìm câu trả lời chứ không đưa ra lời giải cho mọi vấn đề doanh nghiệp đang gặp phải. Drucker dạy tại trường đại học New York trong 21 năm và sau đó chuyển về California, làm giáo sư quản trị trường Claremont sau này mang tên ông. 

   Tuy nhiên, giới học giả trong các trường kinh doanh chê ông làm việc thiếu khoa học, không nghiên cứu sâu. Một số nhà phê bình khác cho rằng thiếu sót lớn nhất của ông là xem thường vai trò của doanh nghiệp nhỏ và trung. Ông từng viết: “Ngày nay chúng ta biết rằng trong sản xuất công nghiệp hiện đại, đặc biệt là sản xuất quy mô lớn, đơn vị nhỏ không chỉ thiếu hiệu quả, nó thậm chí không sản xuất nổi”. Họ còn cho rằng phương cách quản trị theo mục tiêu đã dẫn doanh nghiệp đến chỗ bế tắc. Thực tế cho thấy giới lãnh đạo chưa hẳn là nơi đề ra mục tiêu đúng đắn cho doanh nghiệp vì thiếu hiểu biết thị trường và nhu cầu sản phẩm.